Johan Scholtus en Catharina Sauer, Jacobus

 

Op 3 december 1744 wordt Jacobus Scholtus geboren. Zijn ouders Johan en Catharina Scholtus - Sauer wonen in het dorp Witzhelden in het gebied Miselbach. Deze informatie lezen we in een van de stukken die in de kelder van het gemeentehuis van Kesteren in Opheusden is te vinden. Een ambtenaar heeft op de overlijdensakte 22 van het jaar 1827 van Jacobus geschreven:

"Jacobus Scholtus, geboren te Witzhelden ambts Miselbach in 't Nederbergsche den 3e 12 1744, zoon van Johan Schultes of Scholtus en Catharina Sauer."

Jacobus is lid van de Nederduits Gereformeerde Kerk. De vraag die zich onmiddellijk opdringt na de ontdekking dat je voorgeslacht oorspronkelijk helemaal niet in de Betuwse klei is geworteld, luidt natuurlijk: hoe komt het dat Jacobus in Nederland terecht komt? Hoe komt het dat Jacobus in Kesteren komt, waar hij op 15 januari 1777 (32 jaar oud) trouwt met Dirkje van den Hatert?

Figuur 1 Aktenummer 22 register van overlijden 1827 gemeente Kesteren

 

Waar moeten we voor de antwoorden op de zich steeds maar weer vermenigvuldigende vragen naartoe? Moeten we aan literatuurstudie gaan doen door in de boeken te duiken? Welke boeken? Geschiedenis? Met een sociaal-economische invalshoek? Met een politieke? Is het feit dat Jacobus leijendekker is en daarmee de beroepscategorie voor verschillende geslachten aangeeft, een aanwijzing voor de emigratie? Is de godsdienst van invloed? Zijn het sociaal-economische motieven? Welk beroep heeft Johan? De komst in Nederland, was die zo gepland of komt Jacobus "toevallig" in Nederland? En Kesteren dan? Waarom Kesteren?

Allemaal in willekeurige volgorde geplaatste vragen die om een antwoord vragen.

Een bezoek aan Witzhelden in februari 1999 heeft over de gezinssituatie van Johann(es) Schultes en Catharina Sauers meer informatie gegeven. Over het vertrek van Jacobus naar Kesteren is ons niets meer duidelijk geworden.

 

Derk en Catharina Scholtus – Geurts

Een zoon van Jacobus is Derk (Dirk) die gehuwd is met Catharina Geurts. Ze zijn geboren in respectievelijk 1795 en 1802. Hij is lijzetter, later ook wel leijendekker genoemd. Wij zouden vandaag waarschijnlijk dakdekker zeggen. Zij wordt in akten "buiten beroep", arbeidster en werkster genoemd.

Uit de huwelijksakte van Derk en Catharina blijkt dat Geurt Geurts, Jacobus Scholtus en Catharina Geurts niet kunnen schrijven. Derk wel. Dat blijkt ook uit de vele malen dat hij mede-ondertekent op geboorte-, overlijdens- en huwelijksakten. Op de huwelijksakte van Derk en Catharina wordt de naam van de bruid als Catarina gespeld. Voor het overige daarna steeds als Catharina. Catharina is "buiten beroep" en minderjarig (18 jaar). Derk is 24 jaar oud. Hun eerste kind (Dirk Jacobus) wordt op 16 september, ruim twee maanden na de huwelijkssluiting geboren.

In de eerste geboorteakten schrijft de ambtenaar Dirk, hij ondertekent met Derk. Er is nog iets opvallends te zien op de geboorteakten van zijn zonen Dirk Jacobus en Aart. Beide keren wordt Scholtus geschreven en ondertekent als Scholtes. Vanaf de geboorte van Katrinus is het Scholtus.

Figuur 2 Akte 34 van het geboorteregister van 1824 van Kesteren

 

Derk en Catharina wonen vanaf hun trouwen in huis nummer 42 te Kesteren. Bij de geboorte van de oudere kinderen staat vermeld dat ze huisvrouw is. Bij de geboorte van de op een na jongste zoon Johannes staat als beroep winkelierster. Bij de geboorte van Gerrit is Dirk 52 jaar. Catharina is (weer) zonder beroep. Ze wonen dan nog steeds in huis nr 42.

Van Katrinus is bekend dat hij evenals zijn vader leijendekker van beroep was. Dat blijkt uit de geboorteakte van Leendert Scholtus. Katrinus is getuige bij de aangifte van Leendert, jongste zoon van zijn oudere broer Aart.

Anna Geertrui, werkster, de oudste -nog levende- dochter van Derk en Catharina, krijgt op 10 december 1848 een dochter die ze Aartje noemt. Zij is ongehuwd en woont nog bij haar ouders. Haar broer Aart komt Aartje op het gemeentehuis aangeven. Aart is dan 26 jaar.

Op de geboorteakte staat in de kantlijn het volgende bijgeschreven:

"Dit kind is door Hendrik Huiberts en Anna Geertrui Scholtus bij hunne huwelijksakte van den zesden November achttien honderd een en vijftig op het register des huwelijks akten van de Gemeente Kesteren over 1851 No 12 voor het hunne is erkend en gewettigd waarvan aantekening in de geboorteakte zal worden gedaan, de burgemeester, ambtenaar van de Burgerlijke Stand te Kesteren, w.g. W.P. van der Zande."

Wanneer Aart Scholtus 57 jaar oud is, komt hij op het gemeentehuis wederom een meisje aangeven waarvan de moeder ongehuwd is. Het betreft nu zijn kleindochtertje Derkje, genoemd naar de vrouw van Aart, de oma van het meisje. Derkje is het kind van zijn dochter Leena Christina, dienstmeid. Zij is op het moment van de geboorte van Derkje ongeveer 19 en een half jaar oud.

 

Aart en Derkje Scholtus - van Tintelen

Aart is metselaar, Derkje staat als werkster te boek. Zij wonen in huis nr 24 te Oudenwaard, gemeente Kesteren.

Als Aart 29 jaar is, wordt zijn eerste zoon Katrinus geboren. Dit jongetje moet spoedig overleden zijn, want twee jaar later wordt weer een Katrinus geboren. De naam Katrinus is afgeleid van de naam Catharina van Catharina Scholtus - Sauer. In het volgende geslacht wordt de naam wat deftiger bij de geboorte van Catharinus, zoon van de jongste zoon Leendert. Hendrik, jongste broer van Catharinus noemt zijn derde kind Leendert Catharinus. De roepnaam is steeds Rinus. Tenslotte zien we deze naam nog een keer terug komen bij het tweede kind van Leendert Catharinus: Fredrik Catharinus. Zijn roepnaam is Fredrik.

Dirkje Scholtus - van Tintelen, wonend in huis 128 B, vertrekt op 22 maart 1888 naar IJzendoorn. Dat is een jaar na het overlijden van Aart. Zij is dan bijna 62 jaar oud.

Zoon Leendert vertrekt op 3 februari 1884 op vijftienjarige leeftijd naar Veenendaal. Op 3 september 1892 trouwt hij met Jenneke Cornelia van Mourik.

Figuur 3 Akte 73 van het geboorteregister van 1850 van Kesteren

Leendert en Jenneke Cornelia Scholtus - van Mourik

Leendert kiest een duidelijk ander beroep dan zijn opa en vader, hij wordt kleermaker en vestigt zich in Tiel. Als adres is bekend de Plantage 187. Later vestigt het gezin zich op het Plein nr 27. Boven de winkelruit is te lezen:

" HOEDEN L. SCHOLTUS EN ZN PETTEN "

Jenneke Cornelia van Mourik is een dochter van Roeland Steven Lot Hendrik van Mourik en Hillegonda Peterse. Zij is de oudste van zes kinderen. Van dit gezin is bekend dat zij gewoond hebben op de Plantage 295, de Hucht 127, de Plantage 184 en de Nieuwe Tielseweg 226.

Het graf van het echtpaar van Mourik - Peterse is tot op de huidige dag nog te vinden op de begraafplaats aan de Lingedijk in Tiel ("Ter navolging").

Hebben Leendert en Jenneke elkaar leren kennen op de Plantage?

Zij krijgen dertien kinderen, waarvan er twee binnen een paar maanden sterven. Als woonplaatsen van de elf overblijvende kinderen kunnen in eerste instantie worden genoemd: Tiel, Utrecht, Amersfoort en Nijmegen. Het merendeel van de jongens vestigt zich al zelfstandige.

Persoonlijk had ik nogal belangstelling voor de godsdienst. Met name vind ik het interessant om te weten op welk moment men de Ned. Hervormde kerk heeft verlaten om zich bij de Gereformeerde kerk aan te sluiten. Tot op heden ben ik nog niets wijzer geworden. Leendert en Jenneke Cornelia Scholtus staan aan het begin van deze eeuw nog als N.H. in de boeken. De Afscheiding (1834 evj) en de Doleantie (1886 evj) zijn dus geen directe aanleiding geweest om zich bij de gereformeerden te voegen. Was het misschien "het klimaat" in de Hervormde kerk in Tiel? Vragen die nog steeds beantwoord moeten worden.

Figuur 4 Leendert en Jenneke Cornelia Scholtus - van Mourik